Çaşmai-Eyyub Camii’nin tarihi

Orta Çağ, Turan topraklarından bilginlerin, bilim adamlarının, filozofların ve şifacıların yetişmesine büyük katkı sağladı. Özellikle Buharai denince tüm İslam alemi İmam İsmail el-Buhari’ye ve bu ülkede yaşayan insanlara duyulan saygıya ısınıyor.

“İslam İşbirliği Teşkilatı” tarafından 2020 yılının “Buhara İslam Kültür Başkenti” ilan edilmesi boşuna değil. Buhara’da medreseler, camiler, rabot ve kervansaraylar, havuzlar ve hamamlar inşa edilmiş ve bu yapılar Buhara halkının bilimsel ilerlemesine ve aydınlanmanın dünyaya yayılmasına büyük katkı sağlamıştır. Buhara’nın çevre ilçe ve köylerinde bile cami ve türbelerin gelişimini gösteren mimari anıtlar günümüze kadar korunmuştur.

Bu tür anıtlardan biri, Buhara bölgesinin Vobkent ilçesi (eski Hayrabad bölgesi) Khairobot köyünde bulunan Chashmai-Ayyub Khazira’nın (büyük bir bilim adamının veya azizin mezar yeri üzerine inşa edilen hazira) yapısı ve camisidir. Kaynaklara göre, İmam İsmail döneminde Buhara Şerif’te pek çok Muhaddis’in (Hz. el-Buhari ve sonrası.

Bu ileri gelenler arasında Hz. Ebu Sa’d el-Harcuşi de yer almaktadır. 1017 yılında vefatından sonra, Hayrobot köyüne defnedilmesinden 191 yıl sonra, Harezm döneminde mezarının üzerine bir Khazira (giriş kapısı 9 metre yüksekliğinde ve 5 metre genişliğinde olan mimari bir anıt) inşa edildi. Kapının bu kısmı günümüze kadar korunmuştur. Mimari anıtın giriş kısmının cephesinde, 3,60 uzunluğunda eski kabartma Arapça yazılarla, Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)’in kutlu hadisleri (ağaç yaprağı renginde) yazılmıştır. m ve 0,51 cm genişlik. Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyuruyor: “Daha önce kabirleri ziyaret etmenizi yasaklamıştım, şimdi onları ziyaret edin.” Bu binanın (mühendislik yapısının) Hicri altı yüz beşinci yılda (605 x/y. 1208 m/y) tamamlandığı yazılıdır. Muhaddis alimlerimiz bu hadisi şöyle yorumluyorlar: Cahiliye devrinde insanlar mezarlıklara giderek çeşitli sapık ve batıl uygulamalar yapar, hatta merhumdan yardım isterlerdi. İslam’ın yayılmasından sonra müminler ve Müslümanlar, kurtuluşun ve yardımın yalnızca Allah’tan geldiğini anlamışlar, ölüleri örnek alarak, onlara Kur’an okuyarak ve dua ederek, Peygamberimiz Hz. : “Eskiden mezarları ziyaret etmenizi engellerdim ama şimdi “Lütfen ziyaret edin” sloganıyla Büyük İpek Yolu’nun Karmana-Vangoz kenarında yer alan bu mimari anıtta yazılanları gören bazı yabancılar, Bugüne kadar korunmuş olan Hayrabad-Buhara, atalarımızın ne kadar aydın olduğunu söylemeden geçemeyeceğiz. Bu mimari esere Eyyub aleyhisselam’ın ismini vermenin hikmeti vardır. Eyyub, Kur’an-ı Kerim’de sabırlı ve sabırlı peygamberlerin simgesi olarak zikredilmektedir. Çok çocuk sahibi ve zengin olanlar, ilk başta Allah’ın imtihan ettiği, mallarını kaybedince sabredenler, aileleri tarafından terk edilip tecrit edildiklerinde bile sabrettiler, sonra bir başkası gelince daha da sabrettiler. acı onlara geldi. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de Sad Suresi 42. ayette şöyle buyurmaktadır: “Ayaklarınızla tekme atın! Bu, yıkanmak ve içmek için soğuk bir sudur.” Bu ayette Allah Resulü Eyyub, Allah’ın emrine itaat ederek ayaklarıyla yere tekme atmış, oradan su çıkmış, içmiş, iç hastalığından kurtulmuş, yıkanmış ve dış hastalığından kurtulmuştur. Eyyub aleyhisselam Suriye topraklarında yaşadı ve bizim topraklarımıza gelmedi. Ama halkımız Eyyub’un sabrına saygıdan dolayı onun adına camiler yaptırdı.

Ayrıca Şaşmai-Eyyub anıtında iki adet taş kuyu (çaşma) bulunmaktadır, bu suyun başlangıçta Eyyub kaynağı (Farsça) olarak adlandırılması ve Eyyub kaynağı gibi şifalı su olması mümkündür. Ülkemizde Kaşkadarya bölgesinde ve Buhara şehrinde Eyyub’un adını taşıyan mimari eserler bulunmaktadır. Vobkent semtindeki Şaşmai-Eyyub anıtına dikkat ederseniz 812 yılından bu yana Eyyub’un tüm zorluklara göğüs gerdiği bu anıt, öncelikle Buhara halkının ve kültürünün başındaki Cengiz Han’ın kulfatlarını, hanlar ve emirlerin neden olduğu kayıpları, tahtında ve son olarak da eski Sovyetlerin camisinde türbelere verdiği zararın şahidiyiz, onun Eyyub aleyhisselâm gibi sabrının ve azminin şahidiyiz. Uzmanlara göre Peygamber Efendimiz’in çinilerle süslenmiş hadisleri ve tuğlalarla çeşitli süslemeler, gelecek nesillerin temsilcileri tarafından inşa edilen mimari eserlere örnek teşkil etmiştir. Evet sevgililer, Buhara’nın dünya toplumu tarafından İslam kültürünün başkenti olarak tanınmaması mümkün değildir. Eskiden cami olan anıtın doğu tarafında 1903 yılında inşa edilmiş bir cami bulunmaktadır. Eski Sovyetler Birliği döneminde pamuk ve mineral gübrelerin kurutulması için depo olarak kullanılmış. Bağımsızlığın şerefiyle “Çaşmai-Eyyub” camii adı altında tescil edilerek milletimiz Müslümanlarına teslim edilmiştir.